Mijarek pir girîng û dirêj e lê heta ji min çizgi ez ê çarçoveyekê diyar bikim û herî dawiyê jî bi pêşniyaran biqedînim.
Obezîte bi kurtasî qelewiya zêde ye. Bi pênaseyeke din obezîte di asta xerakirina tenduristiya mirov de zêdebûna rûnê laş e. Mixabin her ku diçe zêdetir tabana konut nexweşiya xerab. Enerjiya bi xwarinê ji derve tê girtin ji enerjiya ku laş xerc dike-dişewitîne zêdetir be ew kalorî wekî rûn tê depokirin. Di asta mezin de zêdebûna depobêna rûn tabana obezîte.
Li gorî ravekirina tertibe tenduristiyê ya cîhanê Obezîte di nava 10 heb nexweşiyên herî bi rîsk de ye. Piştî cixarê di nava nexweşiyên ku rê dikare li ber bê girtin de obezîte derdikeve pêş.
Zêdebûna rûnê laş barê laş girantir dike. Ji şaneyên rûn hin hormon û kîmyasal deri pijiqandin. Hin ji wan jî tabanın sedema têrnexwarinê, vebûna îştehê û zêdebên obezîteyê.
Kîloyên zêde jiyana mirov xerab dike. Hem tadehiyê li movik û bi giştî sîstema kas û îskeletan dike û hem jî rê li ber pir nexweşiyên din vedike. Obezite bi awayê sîstemîk bandorê li ser pir organ-lebatan dike. Ji ber vê yekê jî di tedavîkirina wê de hewce ye pir beş bi awayekî hevbeş û koordine li ser bernameya tedavîkirina obeziteyê bisekine.
FAKTORÊN RÎSKÊ YÊN OBEZÎTEYÊ
Şêwaz û terza jiyanê û xwarin û vexwarinê. Kesên zêde sedanter û kêm hereket, kesên xwarinên hazir û fast-food pir dixwin, kesên zêde dema xwe li ber televîzyon û alavên elektronîk derbas dikin, kesên genetîka wan de konut nexweşî hebin, kesên nexweşiya şekir, guatr-tîroid û nexweşiyên bezên li ser gurçikê hebin di bin rîskê de ne.
SEDEMÊN OBEZÎTEYÊ
Nekirina sporê, xwarina ne rêk û pêk, zêde xwarina tiştên tamtîk û ambalajkirî, xwarina zêde ya tiştên fast-food, piştî birçîbûnek dirêj bi carekê xwarina zêde, nexweşiyên wekî şekir, bezên li ser gurçikê û tîroîdê, xwarin û vexwarina zêde ya tiştên karbonhidrat û şekir tê de hene, genetîk û …hwd.
NASKIRIN Û PÊNASEKIRINA OBEZÎTEYÊ
Obezîte bi endeksa giraniyê ya laş (BMI- Body Mass Index, kg/m2) tê naskirin. Kîlo ji cisnê metreyî ve dabejî qamê tabana û hejmarek derdikeve holê. Li gora BMI rewşa kîloyê wisa tê nirxandin.
Ji 18,5an biçûktir be zeîf, lawaz
18,5-24,9 normal
25-29,9 kîloyê zêde
30-39,9 Obez
Li ser 40î be Obezê Morbîd ango Morbid Obez
TEDAVÎKIRINA OBEZÎTEYÊ
Obezîte nexweşiyeke ku dikare bê tedavîkirin e. Di tedaviya obezîyetê de parêz-diyet û serastkirina xwarinê, idman û spor, cerrahî cî digire. Pir î caran parêz û spor têra tedavîkirina obezîteyê dike. Dema hewcedarî bimîne jî bi emeliyata mîdeyê û awayên din ên cerrahî tedaviya obezîteyê pêkan û mimkun e.
ÇEND PÊŞNIYAR JI BO OBEZÎTEYÊ
Mixabin her ku diçe bi guherîna jiyanê re obezite di zarokan de jî zêdetir tê dîtin. Her ku diçe emrê derketina obeziteyê berjêr dibe… Loma jî bi piranî ji ser zarokan ez ê pêşniyaran bibêjim lê pêşniyarên giştî ne.
? Jiyanek bi tevger û spor divê bê pêşniyarkirin û rêyên wê bê dîtin.
? Xwarin û vexwarinên bi gaz û asît û şekir ên wekî kola, fanta, çiqulata û… hwd kêm bin di jiyanê de.
? Ji bo zarokan dema xwarina dibistanê tê amadekirin hewce ye tiştên fêkî zerzevat bêtir be.
? Ji bo zarokên obez û tedaviyê divê bêhna mirov fireh be û bi rêk û pêk divê tedavî bê berdewamkirin.
? Qet nebe meş, ajotina pisqilêt, alavên sporê yên li parkan bên pêşniyarkirin û zêdetir bên kirin.
? Cûtina bênîşt kêm bikin.
Bi kurt û kurmancî obezîte dikare rê li ber bê girtin û mirov dikare bi vî awayî xwe ji nexweşiyên wekî şekir, tansiyona bilind, nexweşiyên gurçikê, qansêrên wekî prostat, roviya qalin, pêsîrê biparêze. Bi hêviya ku her kes meş û sporê têxe jiyana xwe û ji xwarina zêde û xwarinên nebaş xwe hemet bikin û dûr bikevin bimînin di xweşiyê de.